گرانی بنزین کلید خورد!

به گزارش زنهار، دو سال پس از تبدیل شدن ایران از واردکننده به صادرکننده بنزین، حالا وزارت نفت می‌گوید: «مصرف بنزین آنقدر بالا رفته که دیگر نمی‌توان آن را صادر کرد.» این وزارتخانه عنوان کرده که «از آنجا که مصرف بنزین در کشور افزایش داشته، در شرایط کنونی تنها دغدغه موجود تامین سوخت مورد نیاز کشور است و تمرکزی بر صادرات بنزین ندارد.»

بر اساس اطلاعیه وزارت نفت، در سال جدید (۱۴۰۱) فقط یک محموله بنزین در رینگ صادراتی بورس انرژی قرار گرفته و به قیمت ۷۰ سنت در هر لیتر (معادل ۱۵ تا ۱۷ هزار تومان) صادر و پس از آن نیز صادرات بنزین تاکنون از طریق وزارت نفت متوقف شده است. وزارت نفت مشخص نکرده این محموله صادراتی بنزین چقدر بوده و فقط عنوان کرده که «۲۹۵هزار بشکه با اکتان ۸۷درصد» بنزین صادر شده است. اما آنچه مشخص است از فروردین ماه به بعد، نه تنها بنزینی صادر نشده، بلکه ایران در آستانه واردات بنزین هم است.

البته اخیرا گمرک آماری مبنی بر صادرات ۱۱۶ میلیون لیتر بنزین در فروردین ماه سال جاری منتشر کرده و از این رقم صادرات ۳۲ میلیون دلار درآمد عاید کشور شده و این بدان معناست که هر لیتر بنزین با نرخ حدود ۸ هزار تومان (۲۷ سنت) به کشور‌های امارات، عراق، افغانستان و ارمنستان فروخته شده است. هرچند وزارت نفت می‌گوید این بنزین ارزان‌قیمت توسط این وزارتخانه صادر نشده و وزارت صمت نیز صدور مجوز برای صادرات بنزین را تکذیب کرده، اما نکته مهم این است که ارزان‌فروشی بنزین در شرایطی که تقاضا رشد روزافزون داشته و کشور در مرز واردات بنزین قرار گرفته آیا توجیهی دارد؟

کاهش مصرف با مکانیسم قیمتی

ایران در سال‌های پس از انقلاب همیشه یک واردکننده بنزین بوده است. اما سناریوی واردات بنزین در میانه دهه ۸۰ شکل دیگری به خود گرفت. با افزایش فعالیت خودروسازی‌ها و البته افزایش درآمد‌های نفتی ایران، مصرف بنزین نیز در ایران در سال ۸۵ به بیش از ۷۰ میلیون لیتر در روز رشد کرد. در سال ۸۵ روزانه نزدیک به ۳۰ میلیون لیتر بنزین وارد کشور می‌شد که هزینه‌ای بالغ بر بیش از ۱۰ میلیون لیتر در روز معادل ۴ میلیارد دلار در سال برای کشور در برداشت.

این اتفاق منجر به «دونرخی شدن» بنزین شد. بنزین دونرخی از اوایل سال ۸۶ که با سهمیه‌بندی آن انجام شد، اندکی از میزان مصرف بنزین کاست. سپس در سال ۸۹ قانون هدفمندی یارانه‌ها اجرا شد که عمده تمرکز آن، شوک قیمتی در حوزه حامل‌های انرژی بود.

دستکاری قیمتی حامل‌های انرژی به ویژه بنزین موجب شد تا مصرف آن نیز در حد متعادلی قرار گیرد و تقریبا به صورت «سر به سری» تولید داخلی جوابگوی میزان مصرف باشد. هرچند مصرف بنزین از سال ۹۱ بار دیگر در مسیر افزایشی قرار گرفت، اما این روند افزایشی با شروع بهره‌برداری از پالایشگاه ستاره خلیج فارس همزمان شد، از این‌رو در مجموع حجم واردات بنزین کاهش یافت.

کرونا و صادرات بنزین

موضوع صادرات بنزین از آبان ۹۸ و روز‌های پر سر و صدا و پرحاشیه شوک قیمتی دوباره به قیمت بنزین توسط دولت روحانی دنبال شد. گران شدن بنزین همراه با شیوع کرونا در اواخر همین سال، مصرف بنزین در مسیر کاهشی قرار گرفت. این در روز‌هایی رخ داد که مجموع تولید بنزین در پالایشگاه ستاره خلیج فارس به بیش از ۱۰۰ میلیون لیتر در روز هم رسیده بود.

اتفاقات اینچنینی ایران را از یک واردکننده به یک صادرکننده بنزین تبدیل کرد. به گونه‌ای که در سال ۹۹ به‌طور متوسط روزانه ۲۰ میلیون لیتر بنزین از ایران به کشور‌های همسایه صادر شد و بیش از ۱.۵ میلیارد دلار برای ایران درآمدزایی کرد. این درآمد در شرایطی به دست آمد که کشور در اوج کرونا و تحریم قرار گرفته و صادرات نفت تا کمتر از ۵۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته بود. از این‌رو صادرات بنزین کمک بزرگی به اقتصاد کشور کرد.

با این حال، دو سال از این زمان گذشته، تورم به شدت فزاینده شده و به سطح نزدیک به ۶۰ درصد رسیده و کاهش ارزش ریال موجب شده تا قیمت بنزین در مقایسه با دیگر اقلام زیاد به چشم نیاید. از طرف دیگر، واکسیناسیون گسترده در کشور و ایمنی شکل گرفته موجب شده تا پس از دو سال، سفر‌های جاده‌ای نیز به اوج خود بازگردد و مصرف بنزین در تابستان امسال بار دیگر از ۱۰۰ میلیون لیتر گذر کند. حتی به گفته برخی مسوولان این حوزه، مصرف بنزین گاه تا ۱۰۵ میلیون لیتر در روز نیز افزایش پیدا کرده است.

روندی که موجب شده نه تنها صادرات متوقف شود، بلکه گفته می‌شود وزارت نفت برای تامین کسری بنزین از ذخایر و انبار‌ها برداشت کرده است. پیش‌بینی می‌شود در نیمه دوم سال مصرف بنزین قدری کاهش یابد و به حدود ۱۰۰ میلیون لیتر در روز برسد. هر چند این روند ناپایدار است و در درازمدت ممکن است این نقطه «سر به سری» تولید و توزیع بار دیگر نامتوازن شود.

این در حالی است که در تبصره ۱۴ قانون بودجه سال جاری، پیش‌بینی شده که روزانه ۶.۵ میلیون لیتر بنزین صادر شود. بر اساس آنچه وزارت نفت عنوان کرده در ماه‌های ۳۱ روزه اردیبهشت، خرداد و تیر هیچ صادراتی صورت نگرفته است. به عبارت دیگر، در این ماه ۶۰۴.۵ میلیون لیتر باید بنزین صادر می‌شد که درآمدی حدود نیم میلیارد دلار در اختیارمان می‌گذاشت. اما حالا با افزایش مصرف بنزین به ۱۰۰ میلیون لیتر در روز، نه تنها این اعداد فقط روی کاغذ مانده، بلکه گزینه واردات بنزین هم بار دیگر و پس از سه سال روی میز بیاید.

البته گزینه واردات بنزین به خودی خود چیز ترسناکی نیست. اما وقتی ترسناک می‌شود که بدانیم قیمت فرآورده‌های نفتی به دلیل به هم ریختگی در بازار‌های انرژی پس از وقوع جنگ اوکراین، بالاتر هم رفته است. در حالی که متوسط جهانی نرخ خرده‌فروشی بنزین به بیش از یک دلار و قیمت هر لیتر آن در فوب خلیج فارس (قیمت بازاری بنزین روی نفتکش در خلیج فارس) به حدود ۷۰ سنت رسیده است. بر این اساس اگر ایران روزانه ۱۰ میلیون لیتر بنزین وارد کند، هزینه‌ای بالغ بر ۲۰۰ میلیارد تومان در روز و ۷۵ هزار میلیارد تومان در سال باید برای آن بپردازد. در واقع با چنین روندی، کسری بودجه در کنار هزینه جدید قرار می‌گیرد.

این سوال مطرح می‌شود که با توجه به تحولات رخ داده، آیا دولت باز هم به اولین و ساده‌ترین راهکار یعنی افزایش قیمت بنزین دست می‌زند؟ ماه‌هاست که شایعاتی در این زمینه وجود دارد و هر بار هم تکذیب شده است. اما چه ساز و کار دیگری برای دولت باقی مانده است؟