ایران توان جبران عقب ماندگی خود در برابر قطر را دارد؟

به گزارش زنهار، ایران و قطر یک میدان مشترک گازی دارند که در سمت ایران، پارس جنوبی و در سمت قطر، گنبد شمالی خوانده می شود. ایران تا سال ۱۳۹۶ همواره تولید گاز کمتری از شریک خود در پارس جنوبی داشت اما با تمرکز سرمایه و نیروی انسانی در فازهای اولویت دار پارس جنوبی سرانجام برنده این ماراتن نفسگیر شد. ایران در حال حاضر بیش از ۷۰۰ میلیون مترمکعب در روز گاز از این میدان مشترک تولید می کند و این در حالی است که تولید قطر به ۶۰۰ میلیون متر مکعب در روز نیز نمی رسد.

افزایش تولید گاز ایران که البته با بهره برداری از فاز ۱۱ پارس جنوبی بیشتر هم خواهد شد، باعث شده که مهاجرت گاز که تا پیش از این به سمت قطر بود، معکوس شود. ایران با ثبت رکورد تولید ۷۰۰ میلیون متر مکعب در روز گاز که در سال ۱۳۹۲ حدود ۲۸۰ میلیون متر مکعب گاز از این میدان مشترک تولید می کرد، توانسته در طول این مدت تولید از پارس جنوبی را حدود ۲.۵ برابر کند.

نکته مهم دیگری که ارزش پیشی گرفتن ایران از برداشت گاز قطر رابیشتر می‌کند، این است که نگاهی به نقشه میدان مشترک پارس جنوبی نشان می‌دهد تنها حدود یک سوم از مساحت این میدان در آب های ایران  قرار دارد و دو سوم مساحت آن در آبهای قطر قرار گرفته است. در واقع ایران با وجود آنکه فضای کمتری برای توسعه و حفاری چاه ‌ها و نصب سکوها در اختیار داشته اما توانسته تولید روزانه خود را از رقیب و همسایه بیشتر کند.

ایران در پارس جنوبی تا کجا پیش رفت؟

تاریخچه پارس جنوبی در سال های اخیر نشان می دهد که  فاز ۱۲ پارس جنوبی در آخرین روزهای سال ۱۳۹۳ به بهره‌برداری و فازهای ۱۵ و ۱۶ در دی ماه ۱۳۹۴ به بهره‌برداری رسید. خرداد ۱۳۹۴ برداشت گاز از سکوی فاز ۱۸ پارس جنوبی آغاز شد و آبان‌۱۳۹۴ نیز با راه‌اندازی سکوی ۱۷A تولید گاز فاز ۱۷ با ظرفیت روزانه ۱۰ میلیون مترمکعب کلید خورد. اسفند همان سال هم برداشت گاز از فاز ۱۹ با ظرفیت روزانه ۵۰۰ میلیون فوت مکعب آغاز شد.

تیرماه ۱۳۹۵، سکوی ۱۹C با ظرفیت برداشت روزانه ۵۰۰ میلیون فوت‌مکعب گاز عملیاتی شد و آبان‌ همان سال نیز سکوی ٥٠٠ میلیون فوت‌مکعبی ۱۸B پارس جنوبی با ثبت رکوردی جدید در عملیات هوک‌آپ و راه‌اندازی به بهره‌برداری رسید. سکوی ۵۰۰ میلیون فوت‌مکعبی ۱۷B نیز در اسفند ۱۳۹۵ با ثبت رکوردی جدید بهره‌برداری شد. در سال ۱۳۹۵، برداشت روزانه ۲۸ میلیون مترمکعب گاز از سکوی فاز ۲۱ پارس جنوبی آغاز شد.

هم‌زمان با سالروز ملی شدن صنعت نفت نیز با باز کردن چاه‌های سکوی فاز ۲۰، انجام عملیات استارت‌آپ و ارسال گاز ترش غنی برداشت شده به پالایشگاه، تولید گاز از فاز ۲۰ پارس جنوبی کلید خورد. همچنین فازهای ۱۷، ۱۸، ۱۹، ۲۰ و ۲۱ پارس جنوبی فروردین‌ سال ۱۳۹۶ به بهره‌برداری رسید و با اضافه شدن بالغ بر ۱۵۰ میلیون مترمکعب به تولید روزانه گاز این میدان، رویای برابری با قطر در برداشت روزانه گاز از بزرگ‌ترین میدان مشترک گازی جهان تحقق یافت.

علاوه بر این، قرارداد طرح توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی تیرماه ۱۳۹۶ در قالب الگوی جدید قراردادهای نفتی، میان شرکت ملی نفت ایران و کنسرسیومی متشکل از شرکتهای توتال فرانسه، شرکت ملی نفت چین (سی‌ان‌پی‌سی) و پتروپارس امضا شد و اردیبهشت‌ سال ۱۳۹۷ سکوی ۱۴A بهره‌برداری و به این ترتیب، برداشت گاز ترش از نخستین سکوی طرح توسعه فاز ۱۴ پارس جنوبی آغاز شد. آبان‌ ۱۳۹۷ نیز هم‌زمان با اتمام عملیات راه‌اندازی سکوی اقماری ۱۴C در خلیج‌فارس، برداشت گاز ترش از موقعیت مخزنی دومین سکوی گازی فاز ۱۴ کلید خورد.

نخستین سکوی طرح توسعه فازهای ٢٢ تا ٢٤ پارس جنوبی با ظرفیت برداشت روزانه ۱۴.۲ میلیون مترمکعب گاز در دریا در سال ۱۳۹۷ راه‌اندازی و ۲۶ اسفندماه همین سال پالایشگاه فازهای ۱۳ و ۲۲ تا ۲۴ پارس جنوبی به ارزش ۱۱ میلیارد دلار افتتاح شد. در سال ۱۳۹۸ نیز سکوهای ۱۳A و ۱۳C و دو سکوی باقیمانده فازهای ۲۲ تا ۲۴ پارس جنوبی نصب شدند.

 در سال ۱۳۹۸ برداشت گاز از عرشه ۱۴B آغاز، آخرین سکوی دریایی فاز ۱۴ پارس جنوبی از یارد صدرا بارگیری و سومین سکوی این طرح بهره‌برداری شد. سکوی اقماری ۱۴D هم بهمن‌ماه همین سال روی جکت نصب و کمی بعد عملیات نصب سازه‌های جانبی آن اجرایی شد. ۲۹ اسفندماه در آخرین روز از سال ۱۳۹۸، آخرین سکوی طرح توسعه فاز ۱۴ پارس جنوبی به بهره‌برداری رسید.

۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۹ عملیات طرح توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی با آغاز بارگیری جکت سرچاهی سکوی ۱۱B این فاز به‌طور رسمی آغاز شد و طلسم توسعه این فاز شکست. اول خرداد ۱۳۹۹ هم عملیات نصب این جکت در موقعیت مخزنی بلوک B آغاز شد . همچنین  آبان‌ماه ۱۳۹۹مخازن متمرکز ذخیره‌سازی پارس جنوبی به بهره‌برداری رسمی رسیدند. آغاز برداشت گاز غنی از سومین سکوی فاز ۱۳، تکمیل دو مخزن ذخیره‌سازی میعانات گازی پالایشگاه فاز ۱۴ و تکمیل عملیات پیش‌راه‌اندازی واحد بخار این پالایشگاه، نصب دومین گوی شناور بارگیری و صادرات میعانات گازی پالایشگاه‌های سایت ۲، راه‌اندازی دو مخزن گاز مایع پالایشگاه فازهای ۲۲ تا ۲۴ پارس جنوبی و راه‌اندازی خط صادرات گاز مایع (ال‌پی‌جی) پالایشگاه فاز ۱۹ پارس جنوبی از دیگر رویدادهای مرتبط با میدان مشترک پارس جنوبی در سال ۱۳۹۹ بوده است.

با توجه به اقدامات انجام شده در هشت سال گذشته، تولید گاز از میدان مشترک پارس جنوبی از سوی ایران از ۲۸۲ میلیون متر مکعب در روز به بالای ۷۰۰ میلیون متر مکعب رسیده که نشان‌دهنده رشد ۲.۵ برابری ایران در برداشت گاز از این میدان است. از سوی دیگر، با توسعه میدان مشترک گازی پارس جنوبی علاوه بر تامین ۷۵ درصد از گاز کشور از این میدان، توسعه صنعت پتروشیمی نیز در کشور آعاز شد. همچنین جایگاه ایران در میان تولیدکنندگان گاز در دنیا ارتقا داشته و سبد صادراتی کشور با توجه به جایگزینی سوخت مایع با گاز متنوع‌تر شد.

خودکفایی در تولید بنزین با تکیه بر میعانات گازی تولیدی از پارس جنوبی با بهره‌برداری از پالایشگاه ستاره خلیج فارس از دیگر دستاوردهای توسعه این میدان گازی مشترک به شمار می‌رود. میدان مشترک پارس جنوبی که در بستر خلیج فارس و مرز مشترک ایران و قطر قرار دارد، بزرگترین میدان گازی جهان است. مجموع ذخایر گازی این میدان ۳۹ تریلیون متر مکعب و ذخایر میعانات گازی آن نیز ۵۶ میلیارد بشکه است. از این میزان، سهم ایران در بخش گاز آن ۱۴ تریلیون متر مکعب و در میعانات گازی ۱۸ میلیارد بشکه برآورد می شود که معادل ۸ درصد از کل گاز جهان است.

سفر رئیس جمهوری چه دستاوردی در حوزه گاز خواهد داشت؟

 این میدان گازی مشترک و حضور در مجمع کشورهای صادرکننده گاز، دو کشور ایران و قطر را به یکدیگر نزدیکتر کرده است. مجمع کشورهای صادرکننده گاز (جی‌ئی‌سی‌اف) اردیبهشت‌ سال ۱۳۸۰ در تهران کارش را آغاز کرد. از زمان تأسیس این مجمع تاکنون ۲۳ نشست در سطح وزیران و پنج نشست در سطح سران برگزار شده و ششمین نشست سران این مجمع قرار است سوم اسفندماه (سه‌شنبه) در دوحه برگزار ‌شود.

اعضای مجمع کشورهای صادرکننده گاز، ۴۴ درصد از تولید گاز جهان، ۶٧ درصد از ذخایر گازی جهان، ۶۴ درصد از انتقال گاز با خط لوله و ۶۶ درصد از تجارت گاز طبیعی مایع‌شده (ال‌ان‌جی) را در اختیار دارند. کشورهای الجزایر، بولیوی، مصر، گینه استوایی، ایران، لیبی، نیجریه، قطر، روسیه، ترینیداد و توباگو و ونزوئلا ١۱ عضو اصلی جی‌ئی‌سی‌اف هستند و هلند، نروژ، عراق، عمان، پرو، جمهوری آذربایجان و امارات به‌عنوان اعضای ناظر در مجمع کشورهای صادرکننده گاز شرکت می‌کنند.

اطلاعات رسیده حاکی از آن است که ایران و قطر در حاشیه اجلاس سران کشورهای صادرکننده گاز در خصوص همکاری‌های دوجانبه در سوآپ گاز، مواضع مشترک در بازارهای جهانی و تشکیل کارگروه مطالعات مشترک پارس جنوبی مذاکره خواهند کرد؛ موضوعی که به گفته حمید رضا عراقی، مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران پر اهمیت و قابل توجه است.

وی در خصوص اهمیت این سفر به ایسنا گفت: من در جریان دستور کاری که از سوی وزارت نفت و شرکت نفت برای رئیس جمهوری نوشته شده قرار ندارم، اما از نظر من در حال حاضر باتوجه به اینکه تولید پارس جنوبی در ایران و قطر نزدیک به هم بوده، اگر تفاهم نامه ای ایجاد شود که بر اساس آن هر دو طرف تولید صیانتی داشته باشند؛ یعنی بتوانند کمیته مشترکی را ایجاد کنند و در آینده تولید صیانتی صورت گیرد، اقدام مثبتی است.

مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران با بیان اینکه اکنون هر دو طرف به یک میزان گاز تولید می کنند اما صیانتی نیست و اگر تفاهم نامه صورت گیرد و کمیته کارشناسی وارد کار شود و فرایند تولید را از منظر صیانتی بررسی کنند، به نفع هر دو طرف خواهد بود، اظهار کرد: شرایط فعلی موقعیت مناسبی برای انجام این کار است. زمانی قطر برداشت بسیار بالایی داشت و در آن شرایط نمی توانستیم مذاکره کنیم اما اکنون شرایط تغییر کرده و فرصت مناسبی برای این مساله است.

عراقی با تاکید بر اینکه ایران و قطر از نظر بین المللی می توانند با یکدیگر توافق کنند و برداشت صیانتی در جهت حفظ این مخزن گازی داشته باشند گفت: اطلاع ندارم که این موضوع در دستور کار قرار دارد یا خیر، اما این بهترین کاری است که در شرایط فعلی می تواند انجام شود.

به گفته وی طرف قطر نیز موافق این مساله است، چراکه هر دو طرف به یک میزان گاز برداشت می کنند و قطر نیز تنها بحث ال ان جی را انجام می دهد و قطعا موافق این مساله خواهد بود.

مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران با اشاره به ششمین نشست سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز گفت: این نشست مانند اوپک نیست که قیمتی را برای گاز تعیین کند بلکه اطلاعات و آماری در مورد میزان مصرف دنیا  و شرایط کلی مطرح می شود، اما با توجه به اینکه ایران و قطر در این میدان مشترک هستند، این امکان وجود دارد که در صورت توافق قطری ها و اعلام رئیس جمهوری ایران، استارت شروع مذاکره ای زده شود تا از این به بعد کارها به صورت کارشناسی صورت گیرد.

به گفته عراقی پس از ایجاد این تفاهم، کمیته های مشترک کارشناسی شکل خواهد گرفت، تولید و برداشت صیانتی آغاز می شود و این مساله می تواند نکته مثبتی برای هر دو طرف باشد.

به نظر می رسد که این سفر می تواند کوله باری خوش برای ایران در حوزه انرژی به همراه داشته باشد؛ چراکه قطر نیز تمایل برای گسترش همکاری با ایران دارد و بی شک ایجاد کارگروه مطالعات مشترک مخزن پارس جنوبی بین ایران و قطر می تواند منافع متعددی را نصیب هر دو کشور کند.